Ethisch appèl

 

Vanuit diverse hoeken is de filosofie aangevallen op haar gebrek aan praktisch nut en haar onwetenschappelijke karakter[i]. Als het al een wetenschap zou zijn, dan is het wel eentje in de dug-out van de wereld. Als je werkelijk met je voeten in de modder staat en een droge plek zoekt, dan kun je beter de politiek in gaan. Of ga aan de slag met toegepaste natuurwetenschap. Daarmee kun je tenminste noden lenigen of macht uitbreiden. Maar de liefde voor de wijsheid laat je in dit opzicht met lege handen achter.

 

Het vermeende, vrijblijvende karakter van de wijsbegeerte komt ook tot uiting in onze hedendaagse spreektaal. Daarin heeft filosoferen een ongebreidelde en oeverloze bijklank. We filosoferen er lustig op los. Persoonlijk denk ik dat deze bijklank enige nuancering behoeft, maar een reputatie verander je niet zo eenvoudig.[ii]

 

Hoe anders is het met politiek. De term politiek is een standaard suffix geworden die van toepassing is op allerlei praktijken. Van vriendjespolitiek tot machtspolitiek, we spelen bij tijd en wijle ons politieke spelletje. Doorgaans staan deze praktijken in een enigszins bedenkelijk daglicht, hetgeen verraadt dat we ons precies in het hart van de dagelijkse praktijk bevinden.

 

Ergens tussen de serene, maar onnozele filosofie en de vuile handen van de politiek bevindt zich ethiek. Niet echt smerig, maar ook niet smetteloos schoon, niet vrijblijvend maar ook niet verweven. Ethiek dwingt niet, maar laat me ook niet vrij.

Een mens is een moreel wezen dat niet met goed fatsoen kan leven zonder het onderscheid tussen goed en kwaad. Er gaat een basaal appèl uit van ethiek en het is aan mij of ik daar gehoor aan geef.

Gehoor geven aan ethiek is het leven hartstochtelijk leven, en wel met een zekere geladenheid. Die lading ontstaat doordat ik onderken dat waarheid en waarde onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en dus aan mijn leven waarde toeken. Doe ik dit niet, dan rest me niet veel anders dan opportunisme en gelatenheid. 

 

Omdat het bij ethiek om levende waarheden gaat, moet ethiek voortdurend gevoed en geleefd worden. Anders dooft de lading uit. En dat is nou precies het appèl van ethiek. Ethiek vraagt: ‘Wek me tot leven en doe iets waardevols in naam van mij. Houd mijn naam hoog.’


 

[i] Met wetenschap wordt hier de positieve wetenschap bedoeld.

[ii] Door van filosofie praktische, toepasbare resultaten te verwachten, misken je haar eigen karakter. Dit blijkt uit het verschil tussen een anti-rimpelcrème en een filosofisch werk. Van het laatste krijg je eerder meer dan minder rimpels. Maar het biedt je wel de mogelijkheid om ouderdom en schoonheid vanuit een ander perspectief te bezien. Je kunt er wat beter mee relativeren.