De uil

Dieren ‘spotten’ in het donker doen ze met een verstraler. Joe staat op een leeg bierkratje midden in de uitgebouwde Toyota Landcruiser. Zijn bovenlijf steekt door het open dak. Met de verstraler tast hij de omgeving af.

We rijden ’s avonds in het pikkedonker over de rode paden van de Nyika hoogvlakte. Buiten is het ronduit koud. ’s Nachts vriest het. We hebben onze truien aan en ik heb ook nog een paardendeken om mijn benen geslagen. Door de droogte en de harde wind is de auto voortdurend gehuld in een dichte rode stofwolk.

De verstraler doet dienst als een soort ‘eyecatcher’. Oplichtende ogen verraden de aanwezigheid van wildlife. Wanneer deze ogen knipperen, hebben we te maken met een katachtige of een roofvogel. Joe heeft een paar knipperogen te pakken. Watson, onze gids en driver, zegt dat het een uil is – een spotted eagle-owl.

Bij ons in het Avondland wordt de uil geassocieerd met wijsheid. De uil is de trouwe metgezel van Pallas Athene de godin van de wijsheid. Beide worden aangeduid met de bijnaam glaukopis (‘met de schitterende ogen’). En wat te denken van Oehoeboeroe, de verstandige uil uit Paulus de Boskabouter.

Hier in Malawi hebben uilen een slechte naam. Ze brengen ziekte en dood. Voor zover ik begrepen heb, is de reden hiervan nogal curieus. Ze huizen namelijk in bomen. Aangezien begraafplaatsen hier volgens de traditie altijd in een (stukje) bos behoren te liggen, huizen uilen hier ook. Zo zit dat.

Volgens het traditionele volksgeloof zijn ziekte en dood altijd het gevolg van tovenarij. In het hypothetische geval dat tovenarij je nooit zou treffen, heb je een eeuwig leven. In de praktijk is er echter altijd wel iemand die het op je gemunt heeft – een verwante die zich achtergesteld voelt, een housemaid die je ooit ontslagen hebt of een ander kwaadwillend individu. Vroeg of laat word je ziek en ga je dood.

Het aanroepen van kwade geesten is een makkie. Voor je het weet, neem je de gedaante aan van een uil of een hyena en kun je je boze praktijken uitvoeren. Iemand die zich afzondert of in het donker iets uitvreet, is al gauw een ‘peppu’, een tovenaar. Zelfs zwijgzaamheid is verdacht. Malawianen zijn praatgrage, sociale mensen; een nieuwtje verspreidt zich als een lopend vuurtje. De enig toegestane geheimen in Malawi zijn publieke geheimen, zei iemand mij.

Uilen en hyena’s staan dus in een slecht daglicht. In de buurt van een dorp is een hyena zijn leven niet zeker. Een steen is wel het minste projectiel dat hem om de oren vliegt. Met de uil zit het net iets anders. Begraafplaatsen zijn heilige plekken. Stenen werpen behoort hier niet tot de etiquetten.

Maar de ervaring leert dat zelfs op gewijde plaatsen de wetten door de nood worden gebroken. Soms, in geval van brandstofschaarste, wil een chief wel eens een oogje dichtknijpen en toestaan dat een begraafplaatsboom wordt omgehakt. Op sommige begraafplaatsen zijn nog maar weinig bomen over. Er komt nauwelijks nog een uil. De boze geest is hier vrijwel verdwenen.

In de lichtbundel zie ik de uil met zijn ogen knipperen. We zwerven nu al bijna twee uur in het donker over deze koude hoogvlakte. Joe steekt nog steeds met zijn bovenlijf uit het dakraam. Hij is bijkans stijf bevroren, maar blijft vrolijk lachend doorspotten. Allemaal wildlife, maar geen enkele geestesverschijning.